Geçme Toleransları
İki mekanik elemanın birlikte çalışmasını sağlamak için kullanılan ölçülerinin toleransı bu iki elemanın birlikte hangi durumlarda nasıl ve ne şekilde çalışacağını belirler. Bu durumlar çok gevşekten çok sıkıya kadar değişiklik gösterir.
Tam boşluksuz konum “H” büyük veya küçük harf ile gösterilir.
“A” dan “G” ye kadar olan büyük veya küçük harfler boşluklu geçmeler için kullanılır.
“J” den “Z” ye kadar olan büyük veya küçük harfler ise sıkı geçmeler için kullanılırlar.
(Not: I, L, O, Q büyük veya küçük harfleri tolerans gösteriminde kullanılmazlar)
Her geçme toleransının bir derecesi vardır. Bu dereceler pratikte 5 ila 11 derece arasında değişir. (1,2,3,4 dereceleri çok yüksek hassasiyet gerektiren ölçü aletlerinin imalatında kullanılırlar. Bu derece ne kadar küçükse o toleransın hassasiyeti o kadar fazla olmalıdır.
Örneğin: Ø120 H7 ölçüsü en fazla Ø120.04 mm olabilecekken Ø120 H11 ölçüsü Ø120.25 mm ye kadar çıkabilir. Verilen toleransların hassasiyet derecesinin fazla olması maliyete direk etki eden bir husustur. Yani bir burcu “H7” toleransında işlemenin maliyeti “H11” toleransında işleme maliyetinden daha fazladır.
Yandaki grafikten görüleceği gibi tolerans azaldıkça yüzey işleme maliyeti çok fazla artmaktadır. Örneğin: İşlenecek yüzeyin toleransı +/- 0.7 mm ise ve bu işlemenin malyeti 1 birim ise, bu tolerans +/- 0.1 e düşürülürse birim maliyet 10 kat, +/- 0.01 e düşürülürse 30 kat artar.
Belirtilen Toleransların Ölçü Değerleri
Belirtilen toleranslar çapa veya genişliğe göre değişir. Bu değerler için tablolar üretilmiştir ve hemen her imalatçıda bu tablolar bulunur. Bu tolerans tablolarına internetten de ulaşmak mümkündür Örneğin. TOLERANS TABLOSU
Birim Delik, Birim Mil Toleransları
Birbirine geçmiş olarak çalışacak elemanlardan mutlaka biri içte biri dışta olacaktır. (burç ile mil gibi) iç ölçü toleransı büyük harfler ile (H7, K6 gibi), dış ölçü toleransları ise küçük harflerle belirtilir (m6, h8 gibi). Bu iki elemandan birinin toleransı her zaman boşluksuz ölçü toleransı olan “H” veya ” h” toleransında belirtilir, diğer eleman ise boşluklu veya sıkı geçme toleranslarıdan biri ile belirtilir .
Birim Delik Toleransı: Eğer iç ölçü (delik, aralık vs.) "H" toleransı ile verilmiş ve içe geçecek malzemenin ölçüsü sıkı veya boşluklu toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu toleransa birim delik toleransı denilir. Örneğin: H7- k6.
Birim Mil Toleransı: Eğer içe geçecek olan malzeme (mil vs.) “h” toleransı ile verilmiş ve dışta kalacak ölçü (delik vs.) sıkı veya boşluklu toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu tolerans birim mil toleransı denilir. Örneğin: h7- K6.
Ne zaman birim delik, Ne zaman birim mil toleransı kullanılır.
Ne zaman birim delik, nezaman birim mil toleransı kullanılacağı dizayn eden kişinin bir tercihi olabileceği gibi zaman zamanda zorunluluklar tarafından belirlenir. Örneğin satın alınan hazır bir malzemenin geçme yüzeyleri belli bir tolerans ile temin edilmiş ise o malzemeye uygun tolerans kullanılır.. Örneğin; İç çapı “H” toleransında temin edilmiş bir malzemeyi mile monte için birim delik toleransı kullanılır, dış çapı “ h” toleransında temin edilmiş bir malzemeyi delik çapına monte için birim mil toleransı kullanılır.
Örneğin: Satın alınan bir rulman dış çapı h toleransında temin edilmiş olacağından kullanılması gereken tolerans birim mil toleransıdır. Rulman gibi belirli toleranslarda temin edilmiş diğer hazır elemanlar içinde bu zorunluluk söz konusudur.
Tolerans Çiftleri
Birbiri ile çalışacak malzemeler her zaman çift tolerans değerleri almaktadırlar. Bu tolerans çiftleri tecrübeler sonunda bazı standartlara indirgenmişlerdir. Kullanım yerlerine göre kullanılacak bu tolerans çiftleri genellikle aşağıdaki gibi eşleştirilirler. (Not aşağıda verilenler kural değildir, ancak pratikte gelişmiş kullanımlardır.)
Boşluklu Geçme Tolerans Çiftleri
H7-h6 : Yüzeyleri yağlanarak geçirilen elemanlar için kullanılır. Örnek: Sık değiştirilmesi gereken kasnak göbekleri, tespit bilezikleri, kavramalar, hareketli tezgah parçaları.
H7-g6 : Tutuk geçme. Örneğin; Eksenel kayması gereken dişliler, kavramalar, biyel yatakları, pistonlar
H8-h9 : Rahat geçme. Örneğin; Transmisyon milleri tespit bilezikleri, kayış kasnaklar, dişliler, kavramalar vb.
H7-f7 : Hareketli geçme. Örneğin; Takım tezgahları ana yataklar, krank şaftları,
H7-e8 : Boşluklu geçmeler. Örneğin; sıcakta hareketliliğini devam ettirmesi gereken geçmeler
H7-d9 : Çok boşluklu geçmeler.
Sıkı Geçme Tolerans Çiftleri
H7- j6 : Tık tıklayarak geçirme: Ağaç çekiçle vurularak yapılan kolay sıkı geçmelerdir. Örneğin: kayış kasnaklar, dişliler, el tekerleri, yatak burçları vs.
H7-k6 : Çekiçle rahat geçirme: Örneğin; kasnaklar, rulman iç bilezikleri, el tekerleri vs.
H8-n6 : Çekiçle zor geçirme: Örneğin; kasnaklar, kavramalar, kaplinler vs.
H7-n6 : Presle geçirme: Örneğin; Bir daha çıkarılmayacak kasnaklar, motor milne geçirilen rotorlar, muylu üstüne geçecek dişliler, göbek içlerine burçlar vs.
Pres Geçmeler
Preste veya yuvanın ısıtılarak genleşmesini sağlama suretiyle yapılan ve bir daha sökülmeyecek geçmelerdir.
H7-r6 : Orta şiddette sabit kuvvet etkisinde oynamayacak geçmeler. Örneğin; Pik döküm göbek üstüne çelik çember geçirme, bilyelerde yatak içine presle geçirilen burçlar vs.
H8-u8 : Büyük sabit kuvvet altında oynamayacak geçmeler.
